Cechy dziecka autystycznego – jak rozpoznać pierwsze symptomy autyzmu?

Najważniejsze cechy dziecka autystycznego w sferze komunikacji

Jednym z najbardziej widocznych obszarów, w których przejawiają się cechy dziecka autystycznego, jest komunikacja. Dzieci ze spektrum autyzmu często doświadczają znaczących trudności zarówno w komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej.

Opóźniony rozwój mowy lub jej brak

Wiele dzieci z autyzmem doświadcza opóźnień w rozwoju mowy lub całkowitego jej braku. Niektóre mogą nie mówić wcale, inne mogą zacząć mówić, a następnie utracić tę umiejętność. To jedna z pierwszych cech dziecka autystycznego, która często niepokoi rodziców.

Charakterystyczne objawy w tej sferze to:

• Brak gaworzenia lub wskazywania do 12 miesiąca życia
• Brak pojedynczych słów do 16 miesiąca życia
• Brak spontanicznych dwuwyrazowych zdań do 24 miesiąca życia
• Utrata wcześniej nabytych umiejętności językowych

Echolalia – powtarzanie usłyszanych słów

Dzieci ze spektrum autyzmu często powtarzają słowa lub frazy, które usłyszały – zjawisko to nazywamy echolalią. Może to być natychmiastowe powtórzenie (echolalia bezpośrednia) lub odtworzenie zapamiętanych fragmentów z filmów czy książek (echolalia odroczona). Jest to jedna z charakterystycznych cech dziecka autystycznego, która wynika z trudności w rozumieniu i używaniu języka w sposób funkcjonalny.

Trudności z rozumieniem pytań i poleceń

Dzieci z autyzmem często mają problem z rozumieniem abstrakcyjnych pojęć, metafor czy żartów. Mogą interpretować komunikaty dosłownie, co prowadzi do nieporozumień. Ta cecha dziecka autystycznego sprawia, że proste dla innych dzieci polecenia mogą być dla nich niezrozumiałe.

Charakterystyczne cechy dziecka autystycznego w interakcjach społecznych

Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych to kolejny obszar, w którym wyraźnie widoczne są cechy dziecka autystycznego. Dzieci te często nie rozumieją niepisanych zasad społecznych, które dla większości z nas są intuicyjne.

Ograniczony kontakt wzrokowy

Jedną z najbardziej rozpoznawalnych cech dziecka autystycznego jest unikanie kontaktu wzrokowego lub jego nietypowy charakter. Dziecko może patrzeć „przez” rozmówcę zamiast na niego, lub utrzymywać kontakt wzrokowy zbyt krótko albo zbyt intensywnie.

Trudności w rozumieniu emocji innych osób

Dzieci z autyzmem często mają problem z rozpoznawaniem i interpretowaniem emocji innych ludzi. Ta cecha dziecka autystycznego wynika z trudności w „czytaniu” mimiki twarzy, tonu głosu czy mowy ciała. W konsekwencji mogą reagować nieadekwatnie do sytuacji społecznych.

Brak zainteresowania rówieśnikami

Wiele dzieci ze spektrum autyzmu nie wykazuje typowego zainteresowania nawiązywaniem przyjaźni czy zabawą z rówieśnikami. Mogą preferować samotność lub interakcje z dorosłymi zamiast z innymi dziećmi. Ta cecha dziecka autystycznego często staje się bardziej widoczna w wieku przedszkolnym, gdy oczekiwania społeczne wobec dziecka rosną.

Powtarzalne zachowania i ograniczone zainteresowania jako cechy dziecka autystycznego

Stereotypowe, powtarzalne zachowania oraz wąskie, intensywne zainteresowania to kolejna grupa cech dziecka autystycznego, która może być widoczna już we wczesnym dzieciństwie.

Stereotypie ruchowe

Dzieci z autyzmem często wykonują powtarzalne ruchy, takie jak:

• Machanie rękami (tzw. flapping)
• Kołysanie się
• Kręcenie się wokół własnej osi
• Chodzenie na palcach
• Powtarzalne układanie przedmiotów w rzędy

Te cechy dziecka autystycznego mogą nasilać się w momentach podekscytowania, stresu lub zmęczenia.

Przywiązanie do rutyny i opór wobec zmian

Silna potrzeba przewidywalności i trudności z adaptacją do zmian to kolejna charakterystyczna cecha dziecka autystycznego. Nawet drobne zmiany w codziennej rutynie, takie jak inna droga do przedszkola czy zmiana miejsca przy stole, mogą wywoływać silny niepokój i prowadzić do wybuchów złości.

Intensywne, wąskie zainteresowania

Dzieci ze spektrum autyzmu często rozwijają niezwykle intensywne zainteresowania określonymi tematami lub przedmiotami. Ta cecha dziecka autystycznego może przejawiać się w gromadzeniu szczegółowej wiedzy na wąski temat (np. dinozaury, rozkłady jazdy pociągów) lub fascynacją konkretnymi przedmiotami (np. wentylatory, klawisze).

Nietypowe reakcje sensoryczne jako cechy dziecka autystycznego

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to kolejny obszar, w którym mogą ujawniać się cechy dziecka autystycznego. Dzieci te mogą być nadwrażliwe lub niedowrażliwe na bodźce sensoryczne.

Nadwrażliwość sensoryczna

Wiele dzieci z autyzmem doświadcza przytłoczenia bodźcami, które dla innych są neutralne. Ta cecha dziecka autystycznego może przejawiać się jako:

• Zatykanie uszu w odpowiedzi na codzienne dźwięki (odkurzacz, suszarka)
• Unikanie dotykania określonych faktur lub materiałów
• Silna reakcja na zapachy, które inni ledwo zauważają
• Mrużenie oczu przy normalnym oświetleniu
• Wybredność pokarmowa związana z teksturą jedzenia

Niedowrażliwość sensoryczna

Z drugiej strony, niektóre dzieci z autyzmem mogą wykazywać obniżoną wrażliwość na bodźce. Ta cecha dziecka autystycznego może objawiać się jako:

• Brak reakcji na ból
• Poszukiwanie intensywnych doznań sensorycznych (kręcenie się, skakanie)
• Fascynacja światłami lub ruchomymi obiektami
• Wąchanie lub lizanie przedmiotów

Rozwój poznawczy a cechy dziecka autystycznego

Profil poznawczy dzieci z autyzmem często charakteryzuje się nierównomiernym rozwojem umiejętności. Ta cecha dziecka autystycznego może przejawiać się jako wyspowe zdolności w niektórych obszarach przy jednoczesnych trudnościach w innych.

Wyspowe zdolności

Niektóre dzieci ze spektrum autyzmu wykazują wyjątkowe umiejętności w wąskich obszarach, takich jak:

• Zapamiętywanie faktów i dat
• Umiejętności matematyczne
• Zdolności muzyczne
• Umiejętność czytania w bardzo młodym wieku (hiperleksja)

Te szczególne zdolności mogą współistnieć z trudnościami w innych obszarach funkcjonowania.

Myślenie konkretne i trudności z abstrakcją

Dzieci z autyzmem często myślą w sposób bardzo konkretny i dosłowny. Ta cecha dziecka autystycznego sprawia, że mogą mieć trudności z rozumieniem abstrakcyjnych pojęć, metafor czy żartów.

Wczesne oznaki autyzmu u niemowląt i małych dzieci

Niektóre cechy dziecka autystycznego mogą być zauważalne już w pierwszym roku życia, choć diagnoza zwykle stawiana jest później. Wczesne oznaki mogą obejmować:

• Brak uśmiechu społecznego do 6 miesiąca życia
• Brak reakcji na własne imię do 12 miesiąca życia
• Brak wskazywania palcem interesujących obiektów
• Brak zabawy „na niby” do 18 miesiąca życia
• Nietypowy kontakt wzrokowy lub jego unikanie
• Nadmierne układanie zabawek w rzędy zamiast funkcjonalnej zabawy

Różnice w manifestacji cech dziecka autystycznego u dziewczynek i chłopców

Warto zauważyć, że cechy dziecka autystycznego mogą przejawiać się inaczej u dziewczynek niż u chłopców, co często prowadzi do późniejszego rozpoznania autyzmu u dziewcząt.

Autyzm u dziewczynek

Dziewczynki z autyzmem często:

• Lepiej maskują swoje trudności społeczne
• Mają większe umiejętności naśladowania zachowań społecznych
• Rzadziej przejawiają zachowania stereotypowe w sposób widoczny dla otoczenia
• Ich zainteresowania mogą być mniej nietypowe (np. zwierzęta, książki)
• Częściej internalizują swoje trudności, co może prowadzić do lęku czy depresji

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Jeśli zauważasz u swojego dziecka cechy dziecka autystycznego, warto skonsultować się ze specjalistą. Szczególnie niepokojące sygnały to:

• Brak gaworzenia lub wskazywania do 12 miesiąca życia
• Brak pojedynczych słów do 16 miesiąca życia
• Brak dwuwyrazowych zdań do 24 miesiąca życia
• Utrata wcześniej nabytych umiejętności językowych lub społecznych
• Brak kontaktu wzrokowego i uśmiechu społecznego
• Nadmierne przywiązanie do rutyny i nietypowe zainteresowania

Podsumowanie: najważniejsze cechy dziecka autystycznego

• Trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej, w tym opóźniony rozwój mowy lub jej brak
• Problemy w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych
• Ograniczony kontakt wzrokowy i trudności w rozumieniu emocji innych osób
• Stereotypowe, powtarzalne zachowania i ruchy
• Silne przywiązanie do rutyny i opór wobec zmian
• Wąskie, intensywne zainteresowania
• Nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne (nadwrażliwość lub niedowrażliwość)
• Nierównomierny profil rozwojowy z możliwymi wyspowymi zdolnościami
• Różnice w manifestacji objawów u dziewczynek i chłopców
• Wczesna interwencja ma kluczowe znaczenie dla rozwoju dziecka z autyzmem